Kult św. Jakuba i szlaki jakubowe wykształciły się w średniowieczu i przetrwały prawie bez zmian do dziś. Wiodły do grobu apostoła, brata Jana Ewangelisty, pierwszego biskupa Jerozolimy i pierwszego męczennika spośród Dwunastu – ściętego przez Heroda Agryppę I w roku 44 r. n.e.

Moc legendy

Według tradycyjnych przekazów w VI w. ciało św. Jakuba miano sprowadzić z Jerozolimy do Hiszpanii, do miasta Iria, gdzie zaginęło. Dopiero w 813 r. grób odnalazł pustelnik Pelagiusz. Na miejsce pochówku doprowadził go deszcz spadających gwiazd na cmentarne wzgórze – znalazł tam marmurowy sarkofag.

Wokół grobu powstała osada Campus Stellae (Pole Gwiazd), której nazwa później uległa zmianie na Compostela. Tradycja podaje, że impulsem do rozszerzenia się kultu apostoła był m.in. fakt, że ukazał się on podczas zwycięskiej bitwy chrześcijan z Maurami w 844 r. pod Clavijo. Zyskał przydomek Matamaros, czyli Pogromca Maurów, i wkrótce został patronem Hiszpanii. Kult z Composteli rozszerzał się poza Hiszpanię. Na przełomie XI i XII w. wybudowano wspaniałą katedrę. W XII w. papiestwo uznało miejsce za jedno z trzech najważniejszych, obok Jerozolimy i Rzymu, miejsc pielgrzymkowych chrześcijan. W średniowieczu do Santiago de Compostela pielgrzymowało nawet do 500 tys. pątników rocznie. Ten ponadpaństwowy ruch przyczyniał się do wzajemnego poznania i zrozumienia różnych ludów europejskich.

W czasach reformacji i związanych z nią wojen religijnych relikwie św. Jakuba zostały ukryte. Odnaleziono je dopiero w 1879 r., a papież Leon XIII w specjalnej bulli z 1884 r. potwierdził ich autentyczność. Ożywiło to na nowo ruch pielgrzymkowy. W czasach nowożytnych za sprawą pielgrzymki św. Jana Pawła II w 1982 r. do grobu apostoła Jakuba dokonało się ponowne „odkrycie” Composteli dla pielgrzymów. Papież ogłosił tu tzw. Akt Europejski, w którym zaprosił do ożywienia tradycji pielgrzymowania. Powiedział wówczas: „Ja, Jan Paweł, syn polskiego narodu, który zawsze uważał się za naród europejski, syn narodu słowiańskiego wśród Latynów i łacińskiego pośród Słowian, z Santiago kieruję do ciebie, stara Europo, wołanie pełne miłości: Odnajdź siebie samą! Bądź sobą! Odkryj swoje początki. Tchnij życie w swoje korzenie”.

Pomorskie drogi do świętego

Kult św. Jakuba Starszego Apostoła na ziemiach polskich był bardzo żywy od samego początku chrześcijaństwa. Największy udział w jego rozwoju od XI w. mieli benedyktyni, zaś od XIII w. – dominikanie. Odkrycia archeologiczne muszli św. Jakuba w różnych częściach Polski oraz hiszpańskie źródła archiwalne potwierdzają obecność wielu pielgrzymów z Polski w Santiago de Compostela w dawnych wiekach. Również z Pomorza i przez Pomorze wyruszano do hiszpańskiego grobu. Z gdańskiego portu pielgrzymi w XIV i XV w. wyprawiali się drogą morską do Composteli.

Z kultem apostoła związana jest również fundacja gdańskiego kościoła pod jego wezwaniem, znajdującego się w centrum miasta, który powstał z pieniędzy marynarzy i szyprów. Znajdował się tu także szpital dla ludzi morza i najpewniej pątników zmierzających do Hiszpanii, gdyż podobne miejsca można znaleźć na innych europejskich szlakach do Santiago de Compostela. Również drugi kościół poświęcony świętemu, w Oliwie, jest związany z pielgrzymowaniem do apostolskiego grobu, ponieważ znajdował się w bezpośrednim sąsiedztwie klasztoru cystersów. Podobnie rzecz ma się ze znajdującym się również na pomorskim szlaku do Composteli kościele Wniebowzięcia NMP i dawnym klasztorze norbertanek w Żukowie. Po apelu św. Jana Pawła II z Hiszpanii w początkach XXI w. zaczęto reaktywować również pomorską drogę. Zaistniały do tego też formalne warunki – zlikwidowano przejścia graniczne na zachodnich granicach Polski, a także można było pielgrzymować bez paszportów. Już w latach 2005–2010 na terenie Polski przygotowano dla jakubowych pielgrzymów ponad 2200 km oznakowanych odcinków tras.

Muszla, która jednoczy

Pomorska Droga św. Jakuba jest młodym szlakiem, bo pielgrzymom została oddana do użytku po rewitalizacji niespełna 10 lat temu. – Pomysł narodził się w Lęborku, gdzie powstała Lęborska Droga św. Jakuba, licząca ok. 120 km – od sanktuarium maryjnego w Sianowie do Świętej Góry Rowokół. Następnie zebrała się grupa osób ze środowisk samorządowego, kościelnego i branży turystycznej, żeby doprowadzić do reaktywacji całej historycznej trasy pomorskiej drogi – mówi Marta Chełkowska z Departamentu Turystyki Urzędu Marszałkowskiego Województwa Pomorskiego.

Szlak wiedzie z Kretyngi na Litwie przez Obwód Kaliningradzki w Rosji, a dalej w Polsce przez m.in. Braniewo, Frombork, Gdańsk, Lębork, Koszalin do Szczecina i Świnoujścia. Na wyspie Uznam w Kamminke łączy się z siecią dróg niemieckich, skąd przez Francję szlak wiedzie do grobu św. Jakuba w Santiago de Compostela w Hiszpanii. – Przy wyznaczaniu szlaku brano pod uwagę jego przebieg jeszcze w średniowieczu, a także znajdujące się w pobliżu współczesne miejsca kultu religijnego oraz atrakcje kulturowe i przyrodnicze. Oprócz szlaku głównego są też zaproponowane szlaki alternatywne, wiodące przez inne ciekawe miejsca. W latach 2011–2013 Departament Turystyki jako realizator zadań był partnerem projektu RECReate – Revitalisation of the European Culture Router In the South Baltic Area – Pomeranian Way of St. James (Rewitalizacja europejskiego szlaku kulturowego na obszarze południowego Bałtyku – Pomorska Droga św. Jakuba), realizowanego w ramach Programu Współpracy Transgranicznej Południowy Bałtyk – dodaje M. Chełkowska.

Urząd dla Camino

W ramach projektu do dziś pomorscy urzędnicy realizują szereg działań. Rok 2011 był początkiem. – Skupiliśmy się wówczas na inwentaryzacji obiektów Szlaku św. Jakuba na Pomorzu. Powstał też pierwszy folder informacyjno-promocyjny. Rok później na terenie województwa na szlaku pojawiło się pierwsze 10 tablic informacyjnych ze stelażem. Oznakowanie było zadaniem starostwa Lębork, a nadzór nad całym projektem wraz z okresem trwałości leżał po stronie lidera projektu – miasta Lębork – wspomina urzędniczka.

Współczesny pielgrzym został też wyposażony w internetowy przewodnik PDŚJ. W 2017 r. Sejmik Województwa Pomorskiego podjął uchwałę w sprawie przystąpienia województwa pomorskiego do Europejskiej Federacji Dróg św. Jakuba z Composteli. W prace nad rozwojem szlaków pielgrzymkowych włączyły się również sąsiednie województwa – kujawsko-pomorskie i zachodniopomorskie. – Podpisano porozumienia o współpracy na rzecz rozwoju i promocji Dróg św. Jakuba w tych województwach. W ramach ustaleń Pomorskie corocznie przeznacza na rozwój i promocję Dróg św. Jakuba 8 tys. zł. W 2019 r. przygotowaliśmy folder dotyczący Pomorskiej Drogi św. Jakuba w naszym województwie z tłumaczeniem na języki angielski i niemiecki – mówi M. Chełkowska.

Urząd Marszałkowski zrealizował też filmy promocyjne o idei Dróg Jakubowych. W 2020 r. wykonano nowe tablice informacyjne wraz z aktualizacją starych treści. – Rozwijamy ideę Pomorskiego Szlaku św. Jakuba. Powstały koncepcje rozwoju i oznakowania Drogi Pelplińskiej i Człuchowskiej. W ramach tegorocznej współpracy trzech województw przygotowaliśmy okolicznościowy Paszport Pielgrzyma z okazji Jubileuszowego Roku Jakubowego 2021 – wylicza M. Chełkowska.

Szlak Jakubowy i jego pomorski odcinek to pierwszy ogłoszony przez UE europejski Szlak Kulturowy. Został wpisany też na Listę Światowego Dziedzictwa Ludzkości ONZ ds. Oświaty, Nauki i Kultury.