Pamięć o praskim męczenniku była i wciąż jest żywa, mimo że św. Wojciech najpewniej nigdy nie pojawił się w tym miejscu. Wątpliwe jest również, by na wzgórzu znajdowała się jego mogiła. - W przekazie historycznym Jana Kanapariusza, który znał św. Wojciecha, mamy potwierdzoną informację, że biskup dotarł do Gdańska. Nie wspomina on jednak ani o wzgórzu, ani o tym, że złożono na nim ciało męczennika. To najpewniej wytwory ludowej pobożności i legend, które pojawiły się wraz ze wzrostem kultu świętego - mówi ks. kan. dr Leszek Jażdżewski, historyk, dyrektor Archiwum Archidiecezji Gdańskiej.

Kult św. Wojciecha obecny był na Pomorzu już od XIII w., o czym świadczą wezwania podgdańskich parafii i nazwa osady. Obecna kaplica na wzgórzu datowana jest na XIV wiek. Męczennika, patrona Polski i Gdańska, odwiedzały od XVII w. pielgrzymki. - Pątnicy przybywali tu z okolicznych parafii, w tym z kościoła jezuitów na Starych Szkotach oraz z leżącego za Pruszczem Gdańskim Łęgowa. W tym czasie w tutejszym kościele znajdują się relikwie św. Wojciecha. Ruch pielgrzymkowy rozwija się dynamicznie do I rozbioru Polski, potem przygasa, ale nie zanika. Jest solą w oku zaborcy, bo pielgrzymowanie do sanktuarium św. Wojciecha wzmacnia poczucie jedności wiernych i budzi dążenia niepodległościowe - dodaje ks. Jażdżewski.

Uroczystości odpustowe związane ze świętem patrona, które odbywają się zawsze w pierwszą niedzielę po rocznicy jego męczeńskiej śmierci 23 kwietnia, prawdziwe odrodzenie mają w XX wieku. Dzieje się to po powstaniu diecezji gdańskiej, obejmującej terytorium Wolnego Miasta Gdańska. Biskupi gdańscy upatrywali w św. Wojciechu patrona swojej diecezji, co ostatecznie nastąpiło w 1963 roku.

Współcześnie ruch pątniczy na Wzgórze św. Wojciecha odżył. Od 1990 r. pielgrzymka wychodzi z bazyliki Mariackiej, a jej organizatorem jest Kościelna Służba Mężczyzn "Semper Fidelis". Po raz ostatni uroczystości odpustowe na wzgórzu miały miejsce w 2019 roku. Rok później, ze względu na pandemię, odbyła się Msza św. ku czci św. Wojciecha w archikatedrze oliwskiej, gdzie znajdują się relikwie patrona archidiecezji gdańskiej.

Więcej o pielgrzymkach do sanktuarium w Gdańsku-Świętym Wojciechu w numerze 16. "Gościa Gdańskiego" na 25 kwietnia.