Ks. Maciej Świgoń: Czym jest paliusz?

Ks. dr Krystian Kletkiewicz: To część stroju liturgicznego Ojca Świętego i arcybiskupów metropolitów. Używany jest tylko podczas sprawowania Mszy św. Zgodnie z wielowiekową tradycją, Ojciec Święty nosi paliusz na całym świecie, natomiast metropolici noszą go tylko na terenie własnej metropolii. Nazwa "paliusz" pochodzi od łacińskiego pallium, oznaczającego płaszcz. To wstęga wykonana z białej wełny. Paliusz zakładany jest bezpośrednio na ornat, na ramiona, a jego końce - wyszyte czarnym jedwabnym materiałem - spoczywają na piersiach i plecach. Wyszyte są na nim także równoramienne krzyże.

Paliusz podkreśla komunię i więź szczerej miłości arcybiskupa ze Stolicą Apostolską, jest zachętą do męstwa oraz oznaką urzędu i władzy metropolity. Pobłogosławiony uprzednio przez Ojca Świętego w Rzymie paliusz metropolita może nosić od momentu nałożenia mu go we własnej metropolii. W naszym przypadku abp Wojda, będąc metropolitą gdańskim, przewodzi ludowi Bożemu archidiecezji gdańskiej i jest jednocześnie zwierzchnikiem całej metropolii, w skład której wchodzą też diecezje pelplińska i toruńska. Paliusz jest ściśle związany z daną osobą i danym miejscem. Dlatego abp Wojda, mimo że otrzymał już wcześniej paliusz jako metropolita białostocki, otrzymuje go ponownie.

Papież Franciszek wielokrotnie podkreśla, że pasterz powinien pachnieć swoimi owcami. Obrzęd nałożenia paliusza ma więc za zadanie uświadomić każdemu arcybiskupowi metropolicie pasterskie obowiązki wobec owiec, które są powierzone jego pasterskiej trosce. Przywołujemy w ten sposób obraz
Jezusa Dobrego Pasterza, który na swoich ramionach trzyma owcę i który prowadzi całą owczarnię. Święty Izydor z Peluzji twierdził, że paliusz oznacza "skórę zagubionej owieczki, której szukał Pan, a znalazłszy, wziął ją na ramiona".

Do paliusza czasami przyczepiane są specjalne szpilki.

Z czasem zaczęto ich używać. Służyło to stabilizacji i odpowiedniemu ułożeniu szaty na ramionach metropolity. Ponadto papież Innocenty III podkreślał również, że trzy szpile umieszczone na lewym ramieniu, piersi i plecach oznaczają współczucie i wrażliwość względem bliźniego oraz urząd i posługę arcybiskupa. W tradycji zachodniej szpilki symbolizują też gwoździe ukrzyżowania Chrystusa. Są wpinane w krzyże koloru czerwonego lub czarnego, które z kolei oznaczają rany Jezusa.

Czy na przestrzeni wieków paliusz zmieniał swój wygląd? 

We wczesnej sztuce chrześcijańskiej przedstawiano w paliuszu (płaszczu) Jezusa i Jego uczniów. Już w IV wieku spotykamy paliusz jako szatę liturgiczną św. Marka, papieża. Kolejni papieże, nominując poszczególnych biskupów, którzy mieli być zwierzchnikami innych biskupów, na znak jedności z Następcą św. Piotra, wysyłali im kawałek materiału, który pochodził z płaszcza św. Piotra. Z historii liturgii, dzięki wielu mozaikowym przedstawieniom, dowiadujemy się, że wygląd paliusza ewoluował od wstęgi szerokiej otwartej i luźnej do wąskiej i przylegającej ściśle do ornatu. Od IV Soboru w Konstantynopolu w 869 r. paliusz był nakładany już tylko arcybiskupom, patriarchom oraz prymasom.

Dlaczego papież Franciszek zmienił obrzęd nałożenia paliusza i przeniósł go do diecezji?

Pierwotnie to sam papież nakładał paliusz arcybiskupom metropolitom. Jednak Ojciec Święty Franciszek zrezygnował z tego zwyczaju w 2015 roku. Uroczystość nałożenia paliuszy nowym arcybiskupom metropolitom odbywa się odtąd w ich diecezjach. Tak więc obrzęd został podzielony na dwie części. Pierwsza odbywa się w Watykanie 29 czerwca każdego roku - paliusze spoczywają na grobie św. Piotra, następnie są błogosławione i przekazywane metropolitom, a druga - w diecezji, gdzie paliusz jest nakładany. Zmiana została wprowadzona z kilku powodów. Po pierwsze - chodzi o ukazanie synodalności Kościoła, aby na uroczystość mogli przybyć biskupi z całej metropolii, a po drugie - o umożliwienie jak największej liczbie wiernych udziału w tej szczególnej uroczystości i wspieranie modlitwą swojego pasterza.