Wieża, która mówi do miasta

Kościół rektorski pw. św. Katarzyny to miejsce wpisane w historię Gdańska, ale też świata. To tu znajduje się grób Jana Heweliusza, jednego z najbardziej znanych astronomów. Tu też działa sławny karylion.

Charakterystyczna bryła jest znakiem rozpoznawczym Starego Miasta.
Piotr Piotrowski /Foto Gość

Świątynia w centrum Gdańska, znajdująca się przy ulicach Rajskiej i Katarzynki, to jeden z najstarszych gdańskich kościołów. Choć już od kilkudziesięciu lat posługują tu ojcowie karmelici i jest to kościół rektorski, świątynia pieszczotliwie nazywana przez gdańszczan „Katarzynką była pierwszym kościołem parafialnym na Starym Mieście. Pierwszy obiekt sakralny w miejscu dzisiejszego kościoła św. Katarzyny mógł powstać, jak przypuszcza znawca historii Gdańska Andrzej Januszajtis, już w 997 r. i mieć związek z początkami chrześcijaństwa na ziemiach polskich oraz działalnością św. Wojciecha. Kolejna świątynia powstała w latach 12301240 jako bazylika. W 1236 r. w dokumentach znaleźć można wezwanie „św. Katarzyna, bo święta ta została w 1271 r. patronką Gdańska.

Pod koniec XIV w. rozpoczęto przebudowę kościoła korpus zmienił się z bazylikowego w halowy, dobudowano też pierwotną wieżę. W XV w. prowadzono kolejne prace dobudowano kaplice, podniesiono wieże i nawy boczne, powstało też sklepienie. Od 1555 r. do 1945 r. kościół był domem modlitwy luteran. W tym czasie powstała charakterystyczna, mierząca 76 m wieża kościoła, zwieńczona barokowym hełmem autorstwa Jacoba van den Blocka (1634 r.). Do świątyni trafiły też obrazy Antona Möllera i Izaaka van den Blocka, powstały barokowe epitafia i płyta nagrobna J. Heweliusza, w 1659 r., który tu spoczywa.

Świątynia parokrotnie płonęła. Po raz pierwszy w 1905 r., potem w 1945 roku. 22 maja 2006 r. doszło do kolejnego dużego pożaru w jego wyniku zawalił się dach, który oparł się na stropie kościoła, dzięki czemu nie zajęło się wnętrze. Zagrożoną zawaleniem wieżę uratowano. Udało się ocalić większość zabytkowych przedmiotów z zalanego wodą kościoła policjanci i strażacy przenieśli je do ratusza i Muzeum Narodowego. Nie uległ zniszczeniu także karylion. Prace remontowe trwały kilkanaście lat.

A karylion jest charakterystyczny i absolutnie wyjątkowy w skali światowej. Pierwszy zestaw muzycznych dzwonów zamontowano już w 1575 r., a zdjęto w 1634 r., w trakcie wymiany zegara i dachu wieży. Drugi karylion wykonał Nicolaus Derck z Horn w Holandii, klawiaturę do gry zbudował organmistrz Andreas Hildebrand. Liczący 35 dzwonów instrument zamontowano w 1738 roku. W 1741 r. gdański zegarmistrz Daniel Böttcher dodał mechanizm do gry automatycznej. Przetrwał on do pożaru w 1905 roku. Trzeci instrument, składający się z 37 dzwonów, działał w latach 19101942. Wyprodukowany został w ludwisarni Schillingów w Apoldzie. Karylion został zdjęty przez Niemców z wieży i przeznaczony do przetopienia. Ostatecznie jednak 28 gdańskich dzwonów przetrwało wojnę i zostało zamontowanych w kościele Mariackim w niemieckiej Lubece. Obecny instrument, wykonany przez Królewską Ludwisarnię Royal Eijsbouts z Asten w Holandii, składa się z 50 dzwonów o łącznej wadze 17 115 kg.

Kościół św. Katarzyny to również wspólnota wiernych, skupiona wokół ojców karmelitów. Z Gdańskiem zgromadzenie związane jest od połowy XIV wieku. Tutejszy klasztor był niewątpliwie pierwszym karmelickim na ziemiach polskich. Wybudowano go na Młodym Mieście, założonym przez Krzyżaków mówi prof. Januszajtis.

Przez kolejne lata wspólnota rozwijała się. Od 1464 r. do kasaty w 1823 r. bracia posługiwali w obecnym kościele i klasztorze św. Józefa [dziś należący do ojców oblatów przyp. red.]. Do Gdańska karmelici powrócili w 1947 r. i w roli gospodarza objęli kościół św. Katarzyny. W naszej wspólnocie każdego 16. dnia miesiąca odbywa się modlitewne spotkanie z Matką Bożą z Góry Karmel. Można też przyjąć szkaplerz jako zewnętrzny znak wewnętrznego oddania się Maryi. Każdego 22. dnia miesiąca mamy modlitewne spotkanie ze św. Szarbelem. Rozwija się też kult dwóch wizerunków Matki Bożej z polskich Kresów. Obrazy przyjechały po wojnie do Gdańska z naszych kościołów w Trembowli i Bołszowcach. Wszystkich zapraszamy do modlitwy z nami w tych dniach, także na codziennych i niedzielnych Mszach św. zapraszają gdańscy karmelici.

Zapraszamy

Kościół pw. św. Katarzyny ul. Profesorska 3, 80-856 Gdańsk; www.gdansk.karmelici.pl Porządek Mszy św.: niedz.: 8.00, 10.00, 12.00, 18.00; pon.sob.: 7.00, 18.00. Odpust: 25 listopada.