12 ołtarzy

Ambit, czyli obejście wokół prezbiterium, zbudowany został w XIV wieku. Dawniej w ścianie dzielącej te dwie części archikatedry oliwskiej przebite były okna, ale zamurowano je w XVII wieku.

Ołtarze boczne znajdują się przy zewnętrznej ścianie obejścia.
Archiwum AG

Mijając południową część katedralnego transeptu, dochodzimy do ambitu. Na pierwszy rzut oka widzimy ciąg barokowych ołtarzy i bogato zdobione dębowe ławy. Te ostatnie znajdują się w ambicie i w nawie północnej. Powstały w 1612 r., a wykonali je prawdopodobnie mnisi z Oliwy. Każda z ław ma bogate renesansowe zdobienia oraz pozłacane inskrypcje łacińskie (cytaty z Pisma Świętego i sentencje świętych) na belkowaniu.

Przy zewnętrznej ścianie ambitu, na całej jego długości, ustawiono 12 ołtarzy bocznych: Czterech Doktorów Kościoła, Czterech Ewangelistów, Trzech Króli, Przemienienia Pańskiego, św. Andrzeja, Jezusa przed Piłatem, Apostołów Piotra i Pawła, Cierniem Ukoronowania, św. Katarzyny i świętych Dziewic, św. Wojciecha i świętego Krzyża, św. Jana Chrzciciela oraz św. Marcina i Wszystkich Wyznawców. Większość z nich pochodzi z fundacji opata Aleksandra Kęsowskiego oraz Michała Antoniego Hackiego.

Jednym z najcenniejszych jest ołtarz św. Wojciecha i świętego Krzyża. Ufundowała go rodzina Bruchmannów z Braniewa, a jego ostateczny kształt zawdzięczamy pracom przeprowadzonym w 1674 roku. Przedstawiono na nim święty Krzyż jako symbol męki Pańskiej oraz postacie świętych będących żywym świadectwem męczeństwa w imię wiary: świętych Piotra i Andrzeja, św. Helenę i św. Ludgardę oraz św. Wojciecha. Centralną postacią jest św. Weronika, która trzyma w dłoniach chustę z odbiciem Jezusa w koronie cierniowej.

W ambicie, pomiędzy ławami, ustawiono także dwa baldachimy. Tzw. mały baldachim pochodzi z pierwszej połowy XVII wieku. Jego twórcą był prawdopodobnie brat zakonny Johann Flemming, znany cysterski hafciarz. Baldachim wykonany został z jedwabiu, zdobią go perły oraz złote i srebrne nici. Charakteryzuje się bogatymi motywami roślinnymi. Podniebie udekorowano monogramem Chrystusa (IHS) oraz dwoma monogramami Maryi, w otoczeniu narzędzi męki Pańskiej. Wielki baldachim – według tradycji klasztornej – został osobiście wyhaftowany przez szwedzką królową Krystynę w ramach symbolicznej rekompensaty za zniszczenie Oliwy przez Szwedów. Na jego podniebiu znajdują się herb Oliwy oraz rok 1716 jako data sprowadzenia baldachimu.

Po minięciu ozdobnej kraty, zamykającej wejście do ambitu, na wewnętrznej ścianie możemy zobaczyć nagrobek Jerzego Konstantego Hülsena, podkomorzego króla Augusta II Mocnego. Nagrobek został w 1760 r. ufundowany przez jego syna i udekorowany przez Jana Meissnera, jednego z najwybitniejszych gdańskich rzeźbiarzy. Wykonany z piaskowca ma formę obelisku z herbem. Na postumencie z marmurową tablicą znajduje się popiersie zmarłego. Za nagrobkiem Hülsena można zauważyć częściowo odkryte romańskie przejście, które prawdopodobnie stanowi pozostałość wejścia do pierwszego murowanego oratorium cystersów. Nieopodal znajdują się jeszcze dwa renesansowe epitafia, poświęcone Reinholdowi Heidensteinowi, sekretarzowi króla Stefana Batorego, oraz Ditthardowi, pierwszemu opatowi Oliwy.

W głębi ambitu, po zewnętrznej stronie, widać schody. Pod nimi jest krypta grobowa biskupów gdańskich, w której umieszczono szczątki zmarłego w opinii świętości opata oliwskiego Adama Trebnica oraz wszystkich, oprócz bp. Karola Marii Spletta, zmarłych biskupów gdańskich. Nad kryptą znajduje się pochodząca z XIV w. kaplica opacka. Jej wystrój jest XVIII-wieczny, a najważniejszy element stanowi ołtarz ozdobiony rzeźbami tworzącymi grupę Ukrzyżowania. Wejście zamknięto barokową kratą. Za kaplicą znajduje się portal. Prowadzi do łącznika, którym dawniej można było przejść z kościoła do Pałacu Opatów. Obecnie przejście jest zamknięte, ale po jego otwarciu można dostać się do ogrodu na terenie Gdańskiego Seminarium Duchownego.

Wychodząc z ambitu, na wewnętrznej ścianie zobaczymy odkryte cegły, pozostałości po romańskim oratorium z XII wieku. Przy samym wyjściu stoi tron opacki z 1730 roku. W posadzce umieszczone zostały, w większości już zatarte, płyty nagrobne zakonników i osób związanych z klasztorem.