Ani Pelplin, ani Warmia

I wojnę światową zakończyła konferencja pokojowa w Paryżu. Uchwałą traktatu wersalskiego z 28 czerwca 1919 r. utworzone zostało Wolne Miasto Gdańsk pod ochroną Ligi Narodów. W jego skład weszły tereny, które pod względem kościelnym należały dotychczas do dwóch diecezji - warmińskiej i chełmińskiej. Przynależność poszczególnych parafii z terenu WMG do dwóch różnych diecezji doprowadziła do napięć. Niemieccy katolicy stanowczo przeciwstawiali się zależności od biskupa chełmińskiego, rezydującego na terenie Polski. Opowiadali się więc za przyłączeniem ich do diecezji warmińskiej, zarządzanej przez biskupów niemieckich. W prasie oraz na politycznych wiecach i zebraniach pojawiały się hasła: "Precz z Pelplinem", "Uwolnić się od diecezji chełmińskiej" czy "Chcemy do Warmii".

Spór rozstrzygnął dopiero niedawno wybrany papież Pius XI. 24 kwietnia 1922 r. Stolica Apostolska dekretem "Sanctissimus Dominus" wyłączyła tereny WMG z diecezji warmińskiej i chełmińskiej, tworząc z nich administrację apostolską. Jej rządcą Watykan mianował bp. Edwarda O’Rourke’a, byłego biskupa ordynariusza Rygi oraz dotychczasowego delegata apostolskiego na kraje bałtyckie.

Hierarcha wywodził  się z rodziny hrabiowskiej. Był poliglotą - władał ośmioma językami, w tym dobrze posługiwał się językiem polskim. To, co szczególnie ukształtowało przyszłego biskupa gdańskiego, to bolszewicka rewolucja październikowa, której skutków doświadczył osobiście. Kapłanowi usiłowano zarekwirować rezydencję oraz obwiniono o kontrrewolucje. Był przesłuchiwany i w końcu aresztowany. "Doświadczenia z tego tragicznego okresu wywarły trwały wpływ na jego stosunek do wszelkich totalitaryzmów, a zwłaszcza komunistycznego i hitlerowskiego" - wskazywał ks. Stanisław Bogdanowicz.

Od tamtego momentu stałym motywem publicznych wypowiedzi ks. O’Rourke’a były wyraźne ostrzeżenia przed ateistycznym nacjonalizmem i komunistycznym totalitaryzmem, które - jak głosił duchowny - miały ze sobą wiele wspólnego.

Biskup O’Rourke przybył do Gdańska koleją 14 maja 1922 roku. Administrator apostolski rozpoczął tworzenie od podstaw organizacji życia religijnego, balansując pomiędzy oczekiwaniami katolików obu narodowości.

Po przeszło trzech latach od ustanowienia administracji apostolskiej 30 grudnia 1925 r. Watykan powołał do istnienia diecezję gdańską. Pierwszym biskupem został hrabia O’Rourke.